Eris amus esaminadu s’etimologia de su nùmene Càllari, rivolutzionende cun unu pagu de coràgiu sos riferimentos ideales achistados fintzas a oe. Dae sa raighina “Kar” – protosarda etotu – nche semus rùpidos a cussa “Kall-Kadd”, chi at una valèntzia diversa de su totus – comente amus bidu – probiana a su significu de “Gaddura”.
Su topònimu Gaddura - Caddura est tzitadu in sos documentos medievales fintzas in sos formas “Gallul, Gallulu, Gallula”. Pro comintzare s’arresonu nche ponimus a banda s’ipòtesi de F.C. Casula chi faghet derivare custu faeddu dae sa camba de mare narada “Fretum Gallicum”, nùmene antigu de sas Bucas de Bonifàtziu (Itinerarium Maritimum), ligadu – segundu s’istòricu– a sa presèntzia in sa Còrsica medievale de sos Francos de sa Gàllia.
Prus fàtzile deo creo, in s’economia de sa lògica a fundamentu de sa teoria mia, chi sa paràula Gaddura si siat acostada in s’usu comune a su latinu “gallus” (puddu, cabone) pro simigiàntzia interpretativa, mancari apat imbetzes una natura sardiana, chi si remunit galu oe. “Callullu” in Sardu modernu est “unu nodu de pedras, unu crastu assoladu” (Puddu, Ladu). Cuncordende cun sa biada de Blasco Ferrer, custu tèrmine est de afrangiare a su bascu “gailur”, chi resurtat èssere “chima, punta, pica”. Sa Gaddura duncas, pro sos mannos nostros, fiat sa terra de sos cùcuros granìticos, de sos milli bruncos de pedra. Una foto perfeta de sa regione.
Sa corònimu “Arbarè” pagu b’intrat cun sas matas. S’erèntzia sardiana de custu vocàbulu – pro la nàrrere a sa moda de Pittau – est nòdida e nd’essit a campu in s’atzentatzione de sa vocale finale, comuna a diversos topònimos prelatinos che a Cala Goloritzè, Orthullè, Iscuvudè, Talaighè, Tangherisè etc… . Su faeddu misteriosu chi semus chirchende de ispricare benit dae “arba” = paule, mare de ponte, abba salamata (Carta Raspi). Sa làcuna malàrica de Arba, unu tempus a curtzu de sa bidda de Arborea, s’est bonificada in su 1934, in pare a cussas de Estius e de Luri. In su nùmene de sa bidda Pauli Arbarei, imbetzes, sa variante neolatina est bighina de cussa sardiana, chi si repitet cun su matessi significadu. Arbarè, tando, est sa “banda de sas maras”, comente s’istòria nos cunfirmat.
Serramus s’artìculu cun s’ùrtimu Giuigadu, su de Turres. Paret lìmpia s’etimologia de custa paràula, sa chi benit impreada ancora oe, cun su matessi sonu, in su sensu de “edifìtziu artu, fortilesa” (dae su lat. Turris). Ma si isfossamus prus a fundu in sos pìgios ludosos de sas sedimentatziones linguìsticas agatamus unu vocàbulu sardianu de impitu contemporàneu, “turru” (var. tzurru, ciurru, zurru), chi bolet nàrrere “trainu de abba, bena, tònchinu, istrampigheddu” (Pittau). In bascu “txurru” (sp. chorro) est un’istrampu de abba. Ancora in esukera si registrat su faeddu “iturri”, chi resurtat èssere “funtana”. In Portu Turres colat su Riu Mannu, cursu de abba a caràtere istasionale chi si creet dare su nùmene a sa tzitade, romanizada a pustis in Turris Libisonis.
A incuru de Antoni Flore
Please wait...
