Ci teniamo alla tua privacy. Usiamo i cookie per migliorare la tua esperienza di navigazione e ricordare le tue preferenze. Maggiori info qui. Registrandoti o accedendo al sito accetti espressamente le norme sulla privacy riportate in questa pagina
Nois bi tenimus a sa privatesa tua. Impreamus sos cookie pro megiorare s’esperièntzia de navigatzione e sas preferèntzias tuas. Agatas prus informatziones inoghe. Marchende·ti o intrende in su situ atzetas sas normas in vigèntzia subra sa privatesa marcadas in custa pàgina

Itireddu: "Ìtiri fustialbos in sos annos chimbanta"

foto

 Ìtiri fustialbos in sos annos chimbanta.

FIANT ANNOS DE POBERTADE, DE ECONÒMIA AGROPASTORALE………….

Sos abitantes de Itiri Fustialbos in sos primos annos chimbanta, posca de sa de duas gherras mannas,  fiant prus o mancu milli. Fiant annos de pobertade, in campàgnia si traballait comente in su tempus antigu e su chi si semenaiat serbiat azigu  pro si campare. Agiomai in totu sos cungiados semenados a orzu, avena e trigu bi fiat s’argiola in unu giassu prus artu cunforma a su restu de su terrinu. A sa fine de trìulas e a primos de austu s’argiolaiat sighende protzedimentos e tècnicas pretzisas pro partzire su  laore dae su sede (sa parte sica de sa pianta). Sas famìllias fiant mannas,  aiant dae ses a noe fìgios. Su trigu, lassadu a banda pro sas netzessidades de sa famìllia si finiat in antis de s’incùngia noa. Tando su mere de domo andaiat dae “Tia Atìria” pro si fàghere prestare su trigu chi cando incungiaiat lu deviat torrare a dòpiu.

Est in custos annos chi  fiat arrivada puru in Ìtiri sa trèbbiachi ischertaiat a manera mecànica su trigu dae su restu de sa pianta chi sa màchina nde torraiat a fora comente paza. Deo  piseddu fia cuntentu cando babbu, in su tempus de sa trebbiadura, posca chi fiat giai andadu cun su carru  dae tia Atìria a li torrare su  trigu chi l’aiat prestadu, torraiat a domo cun sos sacos de trigu chi li fiant abarrados: cussa fiat sa provista pro totu s’annu. Giulio fiat cussu chi manìgiaiat sa trebbia. Un’òmineartu, bellu, reservadu e de pagas peràulas, una persona intelligente, leghiat su giornale chi bessiat una borta a chida ”La domenica del Corriere”, si podet nàrrere chi fiat una persona istruida  pro comente fiat, in tando, sa gente in Ìtiri Fustialbos. In s’oftzina mecànica sua risolviat  problemas medas a sa gente pòbera, acontzaiat brageris, palas pro infurrare su pane, faghiat traballos de istanniadura; a s’ispissu, comente si narat “ pro s’ anima”, segundu me deviat èssere unu sotzialista! In unu cugione de Pratza de cheja bi fiant frades Fresu: sos frailàrgios. Custos ferraiant boes e caddos. In su foghile issoro beniant acontzados arados, tzapos e èrpitzes. Puru issos fiant personas bonas semper disponìbiles. Unu de issos, de pagas peràulas, cun sas otzeras a sa Cavour, pariat unu grande signore, a mie mi faghiat pensare chi esseret un’òmine cun una tzerta cultura chi si fiat fatu a sa sola leghende. Bi fiat s’edìcola de Tia Letizia in ue si bendiant sos primos fotoromanzos: Bolero e Grand Hotel, chi faghiant bisare sos piseddos e sas piseddas de un’àteru mundu addane dae sa realidade de sa bidda e de fronte sa butega de Tiu Massidda in ue si podiat agatare onni bene de Deus. Sas mamas nostras, pro fàghere sa bagna o dare un’agigu de colore a su minestrone, nos naraiant de andare da Tiu Massidda a comporare 5 o 10 francos de estrata ( su cuntzentradu de pummatas). Custa imboligada in su pabiru no arrivaiat mai a domo sena èssere tocada, onni tantu nos frimmaimus e cun su poddigheddu nde assagiaiamus unu pagu (aiat unu sabore!). Totu sos itireddesos a curtzu de sa bidda aiant unu bìculu de terra piantadu a  binza; totu in giru a custa bi fiant àrbures de mèndula, de pruna, de pèssighe areste e de figu. Puru babbu meu nde aiat unu mannu 30 aras. Fiamus in meda in domo duncas cando sos àteros itireddesos nde boddiant sa ua pro fàghere su binu, nois non binnennaimus ca sa ua non nche l’aiamus mandigada in antis de èssere lòmpida. Deo chi fia su prus minore, dae piseddu aia sentidu de èssere lìberu de intrare e bessire in sas bìngias angenas pro regollire e mandigare onni tipu de frùtora chi sos àteros coltivaiant, salvu chi sos padronos prus de una borta mi pessighiant, ma non sunt mai resessidos a mi leare; difatis deo fia minudeddu, ammuntadu de pintirinos, in istiu  semper a pees nudos e in bidda e in campàgnia. Sos muros chi serraiant sas bìngias fiant prenos de ratos ispinosos de pirastru e de prunischedda, medas bortas sas piantas de sos pees, cando ghetaia manos a carchi àrbure de figu o de àteru, si prenaiant de ispinas. Deo tando cun un’operatzione chirùrgica in presse mi nde bogaia s’ispina  e si mi nde bessiat sàmbene meda bastaiat unu pagu de pìsciu meu o de sos cumpàngios mios e s’acabbaiat su traballu. Onni istajone aiat sa frùtora sua, a maju: sa fae e su pisellu, a làmpadas  su  bàsolu tundu, su piringinu e sa mela de Santu Juanne, a trìulas: sa pira camusina e sa ua ispina, a austu: mèndula, pira ula e pira sìndria, a cabudanni: ua, figu india e figu, a Santu Gaine e Sant’Andria: pira de ierru, melachidontza e melagrenada. In su mese de cabudanni a mangianu chito, chie cun unu leputzu chie cun una lama ruingiada, boddimis sa figu ìndia in sa costera de Monte Ruju. Fiat a chie nde podiat mandigare  de prus; bi fiat chie nde resessiat a  nde mandigare deghe, chie vinti, chie trinta, ma su màssimu fiant baranta. Connoschimis bene sos efetos e posca chi nos fiamus aberchedados, andaiamus a sa lestra a bufare abba meda e  a leare  sa pruna groga, chi agiudaiat a andare de corpus, in una bìngia in ue bi nde  fiat. Pruna gasi non nde apo prus bidu nen comporadu. Sos giogos fiant sèmplitzes meda, bi cheriat pagu pro nos acuntentare. Su giogu meu  preferidu (cussu prus a curtzu a su naturale meu) fiat cussu de su pìpiri. Si deviat giogare in tres o bator piseddos. Si faghiat su pìpiri ponende onniunu de sos giogadores una mèndula, tres serbiant pro ammaniare sa base,  sae de bator si poniat subra de sas àteras. Si faghiant unos cantos pìpiris unu fatu de s’àteru cantos fiant sos giogadores, duncas onniunu segundu sas capatzidades suas si nche iscostiaiat a dae e nche ghetaiat una mèndula: su bumbuglione (chi fiat solu sa sua) pro nde ghetare a terra sos pìpìrìs; cussos chi si nde ruiant nche finiant in sa butzaca de su binchidore. Sa chirca de sa mèndula chi serbiat pro ghetare fiat de importu mannu ca custa deviat èssere manna e grae ca ferrende sos pìpiris nde los deviat betare. Un’àrbure de mèndula de custa calidade bi fiat in sa bìngia de mastru Fresu (mastru Cianeddu) ma a b’intrare non fiat cosa simple ca fiat visìbile e controllada bene. Aiamus agatadu sa manera, si b’andaiat a de note e a s’appappu e leaiamus sas mèndulas chi podiant andare bene a las impreare comente bumbugliones (ite traballu!). Posca chi su primu giogadore nche aiat ghetadu sa mèndula subra de sos pipiris, su segundu faghiat sa matessi cosa subra de sos àteros chi fiant galu reos e gasi su de tres e sighende totu sos àteros. Non in totus sas bìngias fiat difìtzile a b’intrare, ma in cussa de tiu Cicciuleone emmo, forsis ca in s’intrada bi fiat unu cantzellu chi in tando mi pariat mannu meda e mi faghiat a tìmere. Connòschia bene onni calidade de frùtora chi ammaduraiat in onni giassu. Dae sa forma de sa mèndula resessia a cumprèndere dae cale àrbure nde fiat istada boddida, cando sos cumpàngios mi naraiant ajo a figu, ajo a pruna, ajo a ua deo fia a punta in antis e su resurtadu fiat asseguradu. Nois istudiaiamus totu sas abitudines de sos proprietàrios,  abistos a cando acudiant e a cando torraiant a domo tando nois acumprimis a s’òpera: solu una borta mi aiant atzantaradu (umiliadu). In sa parte prus arta de Monte Lisiri bi fiat sa bìngia de su Retore, umpare a unu fiotu de cumpàngios fiamus andados a giogare a carabineris e delincuentes  in sas matas de chessa,  forsis deo sena lu chèrrere o forsis fiat pròpriu su chi cheria fàghere, so intradu in sa bìngia de su preìderu e nde apo boddidu unu budrone de ua.  Custa cosa l’est bènnida a ischire su Retore chi mi aiat cramadu in sagrestia, mi aiat fatu imbenugrare e dimandare perdonu pro sa fura de sa frùtora (non lu podia padire!).

 Mario Ara  

 



Condividi l'articolo: Condividi

Seguici su WhatsApp e Telegram

Unisciti ai nostri canali WhatsApp e Telegram per ricevere gli aggiornamenti di Àndala noa (Info)

Newsletter

Iscriviti alla newsletter per rimanere aggiornato sulle ultime iniziative. Terms and Condition
Joomla Extensions powered by Joobi

In sardu deo? Semper, cada die, a fitianu!

“IN SARDU DEO? SEMPER, CADA DIE, A FITIANU!‟

Dae s'archiviu de s'ULS Meilogu

  • Noas de su comune de Bànari

    In Bànari: “Remenbering Aretha Franklin”, un’ispetàculu de non pèrdere. Chenàbura 28, a ora de sas noe de sero, in sa piatza de sa cheja de Santu Larentu, s’amministratzione comunale at ammanizadu una...

  • COMUNE DE BESSUDE - Tancadura ufìtzios

      COMUNE DE BESSUDE   Si comùnicat chi in die de su 16 de AUSTU 2021 sos ufìtzios comunales ant a addurare tancados pro mèdiu de Ordinàntzia Sindacale. Si comùnicat tambene chi s'Ufìtziu de sos...

  • Primas pàginas: 17/11/2014

    Traballu, Abbanoa...e carchi nova chi diat èssere mègius a no àere Novas chi diamus prefèrrere a non lèghere sas chi oe aberint sos giornales sardos. Sos tìtulos de La Nuova e de L'Unione, feos a...

  • Agiudu pro sa TARI Bunnànnaru

  • Noas de su Comune de Tiesi "Bonus Nidos"

    COMUNE DE TIESI Provìntzia de Tàtari SETORE ASSISTENTZIALE –ISCOLÀSTICU – CULTURALE AVISU PÙBLICU PRO PRESENTARE DIMANDA PRO SU “BONUS NIDI GRATIS” ANNU 2020 Podent fàghere dimanda “Bonus nidi gratis”...

Sardegna, terra unica: attrazioni da visitare

  • Necropoli di Sant'Andrea Priu (Bonorva)

    La necropoli a camere ipogeiche di Sant'Andrea Priu è costituita da una ventina di tombe scavate nella roccia. Tre sono le domus de janas importanti e meglio conservate: la Tomba del Capo, la Tomba...

  • Sardinia, a unique land

    Unique as the imprint of the human multitude that has been traversing and dancing in the Mediterranean for thousands of years, sowing cultures, knowledge, memories and dreams. Unique as the...

  • Parco archeologico di Pranu Muttedu (Goni)

    Pranu Muttedu è una delle più importanti e suggestive aree archeologiche funerarie della Sardegna. Il complesso presenta infatti la più alta concentrazione di menhir e megaliti sardi (circa...

  • San Pietro del Crocefisso - o delle Immagini (Bulzi)

    Risalente al secolo XII, in stile romanico, la chiesa è nota anche con il nome di San Pietro delle Immagini probabilmente per via di un gruppo ligneo duecentesco della Deposizione di Cristo dalla...

  • Fontana di Rosello (Sassari)

    La fontana di Rosello rappresenta uno dei simboli della città di Sassari. Sorge all'esterno dell'antica cinta muraria e vi si arriva attraverso la settecentesca rampa di scale che fiancheggia la...

Dal nostro archivio

Con la cultura si possono fare grandi cose

Seguici sui nostri canali

Cerca nel sito