Ci teniamo alla tua privacy. Usiamo i cookie per migliorare la tua esperienza di navigazione e ricordare le tue preferenze. Maggiori info qui. Registrandoti o accedendo al sito accetti espressamente le norme sulla privacy riportate in questa pagina
Nois bi tenimus a sa privatesa tua. Impreamus sos cookie pro megiorare s’esperièntzia de navigatzione e sas preferèntzias tuas. Agatas prus informatziones inoghe. Marchende·ti o intrende in su situ atzetas sas normas in vigèntzia subra sa privatesa marcadas in custa pàgina

Banaresu e Lsc 1

Salude!

Pro mèdiu de carchi artìculu amus a bìdere cales sunt sas diferèntzias prus mannas intre su limbàgiu banaresu e sa Limba sarda comuna. E sa prima diferèntzia l’agatamus pròpiu in su chi amus iscritu como como: su banaresu est unu limbàgiu orale, sa Lsc est una regulamentatzione iscrita. Su banaresu est su chi si faeddat cada die in bidda (chie lu faeddat) e sa Lsc est s’iscritura ufitziale de sa Regione, cando produit iscritos in sardu.

Pro nois sardos, chi leghimus sos giornales in italianu, chi ascurtamus sa televisione e sa ràdiu in italianu, chi amus afortidu s’impreu de s’italianu pro mèdiu de sas connoschèntzias imparadas in iscola, sa chistione est problemàtica. In sìntesi: semus unu pòpulu cun una alfabetizatzione linguìstica in italianu ebbia; de prus, s’italianu si leghet comente s’iscriet francu pagas cosigheddas.

Duncas pro iscrìere in sardu tenimus duas possibilidades: sa de iscrìere cada unu cun su sardu chi faeddat (cun totu sas incoerèntzias chi naschent colende dae s'orale a s'iscritu); sa de iscrìere cun una règula ebbia lassende sa possibilidade de impreare su limbàgiu de sa bidda pro sa comunicatzione orale.

Sa prima possibilidade no est fàtzile, ca diamus àere, de custa manera, una forma de iscritura pro cada bidda; nemmancu sa segunda est fàtzile, ca sa règula cheret connota. Ma semus inoghe pro custu e, movende dae su cunfrontu intre banaresu e Lsc amus a punnare a s’amparu de ambas duas sas formas (orale e iscrita).

Dae su segundu artìculu in susu amus a bìdere mègius sa chistione, ma como comintzamus a bìdere carchi diferèntzia movende dae su pagu chi amus iscritu:

Carchi. Sa pronùntzia banaresa no est fàtzile a la marcare graficamente. Sas cunsonantes “rc” postas s’una a costàgiu de s’àtera produint unu sonu presente in s’alfabetu fonèticu internatzionale cun su sìmbulu [χ]. Atentzione, no est una x ma su sìmbulu fonèticu currispondente a sa “fricativa uvulare surda”. Su matessi sonu lu tenimus finamentas cando leghimus paràulas chi tenent in intro su grupu cunsonànticu “sc”. Duncas, sos grupos de sas paràulas “caRChi” e “iSCritura” los pronuntziamus che pare. Pro evitare de iscrìere “carchi” faddende·nos (iscriende “caschi”, pro nàrrere), tocat a iscrìere cunforma a sa règula chi movet dae s’etimologia. Àteros esèmpios de iscritura faddida movende dae sa fonètica: “casche” imbetzes de “carche” (calcio); “mastis” imbetzes de “martis” (martedì) e gasi sighende.

Artìculu. Su matessi problema. Su grupu “rt” est pronuntziadu cun sa “laterale fricativa alveolare surda”, marcada cun su sìmbulu [ɬ] . Finamentas inoghe tenimus una matessi pronùntzia movende dae grupos cunsonànticos diferentes. Pensemus a “poRTu” e “poSTu”. Si pronùntziant che pare ma unu est su logu a ue lompent (e dae ue movent) sas imbarcatziones, s’àteru est su partitzìpiu de su verbu “pònnere”. Puncas “Portu Turre” e non “Postu Turre”. De prus, finamentas su grupu “lt” tenet sa matessi pronùntzia: “difucuLTade”. Duncas non podimus iscrìere “aɬìculu”, “poɬu”, “difucuɬade”, ma nemmancu “astìculu”, “postu” (pro su portu) e “dificustade”. Ma cheret chi sighemus s’etimologia: “artìculu”, “portu”, “dificultade” etc.

Sarda. Inoghe diat èssere prus fàtzile a distìghere “saRDu” dae “saLDu” (il saldo). Tenent sa matessi pronùntzia ma sunt duas paràulas diferentes e si iscrient a manera diferente. Una curiosidade dae sos verbales de su “Premio Ozieri”: «Le parole vanno scritte in un'unica maniera, lasciando alle parlate locali la loro particolare pronunzia: per cui si scriverà “sardu” e non “saldu” [...], “Sardigna” e non “Saldigna”. È il cosiddetto criterio etimologico: la grafia segue l'etimo che sta alla base della parola, prescindendo dalle abitudini fonetiche dei parlanti, abitudini che, logicamente, persistono nella pronuncia».

Intre. Tocat a iscrìere gasi mancari in bidda preferimus “tra”, che a s’italianu.

Limbàgiu: est sa forma iscrita de “limbazu”. Gasi etotu “mègius” chi nois pronuntziamus “mezus”.

Est: lu pronuntziamus in duas maneras cunforma a sa positzione sua in sa frase: “È macu” (sa E ebbia in antis de paràula chi comintzat cun cunsonante); “Eɬ unu machine” (su sonu de sa “laterale fricativa alveolare surda”); “Macu / unu machine EɬE” (su sonu de sa “laterale fricativa alveolare surda” agiunghende·bi sa paragògica E chi amus a bìdere un’àteru momentu”). Ma si iscriet semper “EST” ammentende·nos de s’etimologia latina e finamentas de un’àteru particulare: in sa de tres persones de sos verbos bi cheret semper a T a concruos.

Faeddat: su matessi. Diferente pronùntzia cunforma a sa frase. Esèmpios: si cherimus iscrìere chi “Antoni lu faeddat bene su sardu”, in su faeddu sa T de faeddat no la pronuntziamus e unimus deretu sa paràula a pustis afortende sa cunsonante a comintzu (lu faeddabbene); diferente chistione si a pustis de “faeddat” non b’at àteru: faeddat, in sa comunicatzione orale si mudat in “faèddada”, addurchende sa T (mudada in D) a agiunghende·bi sa paragògica A. Ma semper “faeddat” devimus iscrìere. Semper ammentende·nos chi in sa de tres persones de sos verbos bi cheret semper a T a concruos. Gasi etotu pro “cheret”.

Ufitziale. In bidda “ufficio” est “ufìsciu”. In Lsc est “ufìtziu”. Ma in bidda naramus “ufisciale” o “ufitziale”?. Su prus de sas bortas impreamus “uficiale” che a s’italianu”. Ma sa forma curreta in s’iscritu est “ufitziale”.

Leghimus, leghet. In bidda est legimus, leget.

Connoschèntzias. Si abbaidamus a sas règulas Lsc custu agatamus: «I cultismi che in latino hanno la finale in -ANTIA, -ENTIA, possono avere in sardo un risultato in -ànsia, -assa, - àntzia, -ènsia, -essa, -èntzia . Per la sua diffusione si preferisce la desinenza in -àntzia, èntzia, per cui: costàntzia, cussèntzia, delincuèntzia, frecuèntzia, passèntzia, prepotèntzia, referèntzia, residèntzia, sufitzièntzia, suplèntzia». In bidda naramus “pascèscia” (“passèntzia” in Lsc) e “cuscèscia” (“cussèntzia” in Lsc”). Ma pro paràulas prus pagu betzas custa forma no andat bene, duncas in su banaresu faeddandu non b’amus “residèscia” (ma “residèntzia”) o “indipendèscia” (ma “indipendèntzia”). Gasi etotu “connoschèntzia” e non “connoschèscia”.

Cun una. In bidda naramus “Cun d una”, ma cussa D est una cunsonante “eufònica”. Est a nàrrere (dae su gregu), chi “sonat bene”, ma chi non si iscriet.

Sa bidda. In Bànari naramus “sa ‘idda”, ma finamentas “beni·ti·nde a Bidda”. Duncas cheret chi iscriemus sa paràula cun sa matessi forma lassende chi sa cunsonante mòbile ruat in su faeddu ebbia.

Diamus. In bidda naramus “dimis

Forma. In bidda naramus “foimma”, ma ammentemus·nos de s’ètimu.

A s’àtera borta!
Mauro



Condividi l'articolo: Condividi

Newsletter

Iscriviti alla newsletter per rimanere aggiornato sulle ultime iniziative. Terms and Condition
Joomla Extensions powered by Joobi

In sardu deo? Semper, cada die, a fitianu!

“IN SARDU DEO? SEMPER, CADA DIE, A FITIANU!‟

Dae s'archiviu de s'ULS Meilogu

  • Salude! Adiosu! Saluda in sardu!

  • Sa gherra contra a su covid cun pagu personale

    Aberimus un'àtera chida (e s'annu nou) colende·nche in su sedatzu sas noas lòmpidas a edìcula cun sos giornales sardos. Deretu sa mirada est pro sos faeddos de su professore incarrigadu de ghiare...

  • Turalva: Ordinàntzia n°4 de su 15/05/2014

    COMUNA DE TURALVAProvìntzia de TàtariPratza Monsignor Pola n°5 tel 079/847085 (resumu de sa) Ordinàntzia n°4 de su 15/05/2014 SU SÌNDIGU CUNSIDERADU chi sa presèntzia de istulas, fenu, erba mala,...

  • COMUNE DE TURALVA - Ispetàculu "Gherra a la gherra"

      COMUNE DE TURALVA     Giòbia 16 de Cabudanni, in Turalva, a sas 19, s'at a fàghere s'ispetàculu poèticu - musicale "Gherra a la gherra", subra sa Prima Gherra Mundiale, cunsertadu in limba tataresa....

  • Boruta: Comunicadu Sìndigu “Borghi autentici

  • Intre Anglona e Gaddura, istòrias de foressidos polìticos

    A cabos de su 1700, promores de sa Gherra de Sutzessione Ispagnola (1701-1714) - pelea intre Filipu V e Càralu III - sa Gaddura, de fide carlista, fiat bortulada dae avolotos e cuntierras. Subra de...

  • Bànari, "Sardi e sicuri" su 24

    Bonas dies a totu cantas e a totu cantos Ats nos at in pessu comunicadu chi sa campagna de mapadura positivos “Sardi e sicuri”, programmada in bidda pro domìniga su 18 de abrile, nche l’ant...

  • Primas pàginas: 22/10/2014

      Novas in pitzu de sa vertèntzia Meridiana in La Nuova Sardegna: «Meridiana, frìsidas pro un'intesa». In su summàriu sos puntos chi ponent a isperare sos traballadores de sa cumpangia aèrea: «Summit in...

  • Noas de su comune de Bànari

    DEO BI FIA, MEZUS, BI SO!   In Bànari, sàpadu 19 de cabidanni a ora de sas 10, in su tzentru polivalente, s’at a presentare su progetu “Bànari Comunidade Aunida”. S’at a inaugurare sa fotografia de...

  • Turalva: iscritziones piscina e ludoteca istiale

    TURALVA. In sa comuna sos babbos e sas mamas podent compilare sos mòdulos pro iscrìere sos fìgios issoro a sas atividades istiales de sa ludoteca e de sa piscina comunale. Sas iscritziones iscadint su 20 de...

Cerca nel sito

Sardegna, terra unica: attrazioni da visitare

  • Museo Etnografico Galluras - museo della Femina Agabbadora (Luras)

    Ubicato in una tipica abitazione dell'Alta Gallura, a tre piani, il museo raccoglie ben 5000 reperti raccolti e conservati dalla fine del 1400 alla prima metà del 1900. Qui tutto è stato utilizzato...

  • Chiesa di Nostra Signora di Tergu (Tergu)

    La chiesa di Sancta Maria de Therco, è una delle massime espressioni dell'architettura romanica in Sardegna. Nel sito in cui si erge la chiesa, nel Medioevo, sorgeva il più importante monastero...

  • Cattedrale di Santa Maria Assunta e di Santa Cecilia (duomo di Cagliari)

    Eretto nel XIII secolo, e ristrutturato in varie fasi, il duomo di Cagliari sorge nel cuore della città, nel quartiere di Castello. Della chiesa, lunga 35 metri, larga 34 e alta 32, si ha notizia...

  • Carloforte

    Carloforte è l'unico centro abitato dell'isola di San Pietro, nella punta sud-occidentale della Sardegna. Il suggestivo borgo rappresenta un'isola linguistica ligure, poiché conserva la lingua dei...

  • Area archeologica di Tharros (Cabras)

    L’antico insediamento di Tharros sorge all’estremità della penisola del Sinis. La città fu fondata dai Fenici verso la fine dell’VIII secolo a.C. e venne abbandonata attorno all’anno 1050 d.C. per...

Dal nostro archivio

Seguici su WhatsApp e Telegram

Unisciti ai nostri canali WhatsApp e Telegram per ricevere gli aggiornamenti di Àndala noa (Info)

Seguici sui nostri canali

Scarica Àndala App

Android apk download

Con la cultura si possono fare grandi cose