Ci teniamo alla tua privacy. Usiamo i cookie per migliorare la tua esperienza di navigazione e ricordare le tue preferenze. Maggiori info qui. Registrandoti o accedendo al sito accetti espressamente le norme sulla privacy riportate in questa pagina
Nois bi tenimus a sa privatesa tua. Impreamus sos cookie pro megiorare s’esperièntzia de navigatzione e sas preferèntzias tuas. Agatas prus informatziones inoghe. Marchende·ti o intrende in su situ atzetas sas normas in vigèntzia subra sa privatesa marcadas in custa pàgina

Crònaca curtza de su patrimòniu buscaritzu sardu - parte 2

Su 6 de abrile de su 1768 su Suta Logutenente de Artillieria De Buttet cumpilat una relata in cantu a s’istadu de sas forestas de s’Ìsula cun s’idea de risparmiare in sos gastos de linnàmene, semper netzessàriu a s’esèrtzitu piemontesu: “Relation sur la qualité, et quantité des bois, qui sont sur les côtes du Royaume de Sardaigne, faite par M. le Souslieutenant d’Artillerie De Buttet, envoyée à la Cour le 6 Avril 1768” (AIC, Segr. de Istadu, Sèrie II, Vol. 1280). Sa viabilidade metzana de sa Sardigna tzentrale movet De Buttet a si cuntzentrare subra sos padentes prus probianos a sa marina.

In custu documentu s’inditant sos litos de sa Sardigna de costera: su Monte de Buddui (Sarrabus); su Monte de Quadazone (Barì – Tertenia); sos Montes intre Orosei e Thiniscole; sa Badde de su frùmene Lìscia (Gaddura); sa Badde de Vighedo (Monte Candela – Lungoni); sa Nurra (Tàtari – Salighera); Crastu d’elittus (Bosa – Biddanoa Monteleone); su Monte de Iscanu; su Monte de Frùmini Majori; Perda sterria e Mitza s’Orcu (Domus de Maria); Monte Arbo e Monte Nieddu (Pula).

Su 15 de martzu de su 1800 bidet sa lughe unu testu anònimu, tituladu “Discorso istorico politico legale
dei boschi e selve nel Regno di Sardegna
”. Promores de custa òpera ischimus chi, a sos tempos, sa superfìtzie forestada -  in pare a cussa a matedu e a cussa non coltivada -  in Sardigna assummaiat a 800.000 ètaros (Segr. Ist. Vol. 828).

S’Anònimu denùntziat puru sas càusas printzipales de su malu guvernu de su patrimòniu buscaritzu sardu: S’abbruciano tuttodì e s’incendiano i boschi, e le tenute di terreno imboschito, e non di rado anche selve intiere, si tagliano fuor di regola e fuor di tempo gli alberi, e non si sostituisce mai, si sradicano e si svellono le piante a capriccio, e senz’alcun ritegno, badando soltanto a godere d’una utilità presente e non pensando alla posterità, ed ai bisogni futuri”.

S’isperdìtziu de su patrimòniu forestale sardu tenent duncas neghes esternas e internas. Custas ùrtimas si ligant a sas tipologias de isfrutamentu de sos logos e sunt: su narbonare, su pastorigare e sos fogos. A onni modu sas primas, in gravidade e fortilesa, sobrant de meda sas segundas.

A fàghere narbones o narbonare fiat a “disboscare e dicioccare interamente una certa superficie, e nel dissodarla pratica detta appunto del «fare narboni») per coltivarvi grano o, più frequentemente, orzo, per 2-3 anni; in quest’ultimo caso le aree messe a coltura erano denominate più propriamente orzaline. Le piante forestali venivano abbattute e ridotte in cenere e con questa si fertilizzava il terreno” (Beccu). Custa pràtica daiat una produtzione de trigu a una e mesu in prus de sa normale, dòpia pro s’òrgiu, ma una borta sessada sa fertilidade de su tretu laoradu, custu beniat isbandonadu, faghende crèschere gasi sa superfìtzie de sas àreas deforestadas.

Pro esempru su padente de “Mata Sindia”, su chi a sos primos de su ‘800 s’isvilupaiat pro 1280 ètaros,  promores de su narbonare oe est una zona de pàsculu, apena arboradu. In custas cunditziones s’agataiat a partire dae sa segunda metade de su de XIX sèculos.

S’atividade pastorale si espressaiat in sos sartos, logos de buscu, sende chi giai in sa Carta de Logu (CXXXVII) resurtaiat  proibidu pàschere a curtzu de s’habitacione, francu pro sos porcos rudes e sas berbeghes in sa muta chi andaiat dae su primu de Trìulas e su primu de Santugaine.

Oriolu ùnicu de sos allevadores, res de sa foresta, fiat cussu de campare sa roba. Su capitanu de vascellu Albini, su 9 de freàrgiu de su 1824, alleghende de sa Cummenda de Santu Lenardu,  afirmat chi sos bacàrgios “allorquando non vi è sufficiente pascolo per le foreste atterrano anche quelle piante che si trovano coperte dell’ellera e approfittano di quelle poche foglie.....Si contano già 4000 più ceppi d’alberi abbattuti”, acusende pro s’impoberimentu de su litu, “il pascolo continuo delle vacche”, “non contente di distruggere le piccole piante che appena nascono”. (AIC Segreteria de Istadu, sèrie II. V. 1280. Relatzione
Albini de su 9.2.1824)

In Sardigna sas framas s’impitaiant comente istrumentu colturale ma fintzas comente arma de vindita e de tìrria. In sa Carta de Logu a brusiare istudiosamente una domo abitada fiat sententziadu cun sa morte (“fagherillu arder”, cap.46). Su chi poniat fogu imbetzes a “lavori messadu, over a messari, a vingia, over a ortu” a chimbanta liras de machìtzia -  in prus de su dannu -  e “si non pagat issa, over attiri pro see, saghitsilli sa manu destra” (cap. 47).

In su 1832 sas biddas de Gavoi, Mamujada, Fonne, Nule e Benethuti si fiant avolotadas contras a sas privatizatzione de sas terras, ingendrada dae s’Editu de sas Cungiaduras (6-10-1820). In s’ùrtimu tzentru s’est postu unu fogu mannu chi at duradu ses dies e ses notes, segrestende bìngias, tancas e buscos e minetzende pro finis fintzas a su burgu matessi.

Sighit

A incuru de Antoni Flore

Foto de Marco Solinas

 

castanza



Condividi l'articolo: Condividi

Newsletter

Iscriviti alla newsletter per rimanere aggiornato sulle ultime iniziative. Terms and Condition
Joomla Extensions powered by Joobi

In sardu deo? Semper, cada die, a fitianu!

“IN SARDU DEO? SEMPER, CADA DIE, A FITIANU!‟

Dae s'archiviu de s'ULS Meilogu

  • Peste suina, galu zona ruja

    In tempos de restritziones pro sos òmines una noa nos annùntziat chi ant a pòdere rùere sas chi galu tenimus pro unas cantas bèstias. A su nessi a su chi narat su presidente regionale Solinas...

  • Sa nae nuràgica de Andria Loddo

    Promores de s’ingèniu e de sa passione de Andria Loddo sas naes de sa marineria shardana torrant a bida. Su mastru artesanu lanuseinu, giai apretziadu in Sardigna pro sa produtzione ispantosa de...

  • Fialas in arrivu ma dudas pro sos cungeladores. AstraZeneca stop. In Cuba pagas vìtimas e vatzinu luego prontu e gratùitu

    «In arrivu 16mìgia vatzinos pro s'ìsula». Sa Nuova aberit gasi, oe, a maduru, sighende·bi·la a pàgina tres a pustis de una segunda dedicada a su pranu Crissanti, est a nàrrere su programma...

  • Votu atonginu, traballu dae domo e cuntàgios creschende

    Su nùmeru de sos cuntàgios est torra aumentende. In su bulletinu de eris leghimus de 146 casos noos. Sessantatres de custos sunt intre sos positivos a s’antigènicu de su pranu Crisanti a pustis de...

  • In bulleta. Idrògenu?

    «Sos de sas impresas: “In bulleta”». Gasi aberit oe L’Unione sarda. «In un’istùdiu de Confcommercio sa crisi manna de sa ristoratzione intre su nugoresu e s’Ogiastra in su 2020 pro su Covid....

  • COMUNE DE TURALVA - Vatzinatziones in S'Alighera

        COMUNE DE TURALVA     VATZINATZIONES COVID 19     Si informant sos tzitadinos -  residentes in su Comune de Turalva, sos chi nche sunt nàschidos intre su 1952 e su 1961 -  chi su Comune de Turalva e s' ATS...

  • Primas pàginas: 17/11/2014

    Traballu, Abbanoa...e carchi nova chi diat èssere mègius a no àere Novas chi diamus prefèrrere a non lèghere sas chi oe aberint sos giornales sardos. Sos tìtulos de La Nuova e de L'Unione, feos a...

  • Visita sa pàgina de su Nuraghe de Santu Antine!

    SU NURAGHE SANTU ANTINE DE TURALVA   Su nuraghe de su cumplessu monumentale de Santu Antine de Turalva (XV sèc.), fundamentu de totu su sistema abitativu de sa Badde de sos Nuraghes, rapresentat sa...

  • Bunnànnaru, oràrios de sa Biblioteca

    Biblioteca comunale de BunnànnaruOràrios de abertura Lunis 9 - 12.30 Martis 15.30 - 18.30 Mèrcuris 9 – 12.30 / 15.30 - 19.00 Gioja 15.30 - 18.30 Chenàbura 9 – 12.30 Servìtzios ativos (prenotende·si a...

  • Tributos. Sa lìtera de su Sìndigu Soletta a sos tzitadinos de Tiesi

    Cun-tzitadinos istimados, cun custa comunicatzione s'amministratzione bos dat a ischire cales sunt sas printzipales novidades finantziàrias e tributàrias pro su 2014. Cunsiderende sas preguntas...

Cerca nel sito

Sardegna, terra unica: attrazioni da visitare

  • Chiesa di San Nicola (Ottana)

    Eretta su una piccola altura, l'edificio romanico domina l'abitato. Scavi archeologici, effettuati all'interno della chiesa di San Nicola in occasione dei restauri, hanno rivelato la preesistenza di una chiesa...

  • Orgosolo, paese dei murales

    La Sardegna è la patria del muralismo italiano e Orgosolo ne rappresenta la "capitale". Molti muri delle abitazioni del paese barbaricino ospitano, infatti, ben 150 dipinti che attirano ogni anno...

  • Necropoli di Anghelu Ruju (Alghero)

    La Necropoli di Anghelu Ruju è uno dei siti archeologici più importanti della Sardegna poiché ospita uno fra i più antichi e vasti cimiteri preistorici dell'isola. Le tombe, 38 domus de janas...

  • MURATS - Museo Unico Regionale Arte Tessile Sarda (Samugheo)

    Il MURATS (Museo Unico Regionale Arte tessile Sarda) di Samugheo è il più importante museo d’arte tessile tradizionale della Sardegna, nato con l’intento di recuperare e conservare la memoria...

  • Museo la Stazione dell’Arte Maria Lai (Ulassai)

    La Stazione dell’arte è il punto di arrivo dell’ambizioso progetto che l'artista Maria Lai e il paese di Ulassai hanno coltivato per oltre un trentennio. Il museo d'arte contemporanea custodisce la...

Dal nostro archivio

Seguici su WhatsApp e Telegram

Unisciti ai nostri canali WhatsApp e Telegram per ricevere gli aggiornamenti di Àndala noa (Info)

Seguici sui nostri canali

Scarica Àndala App

Android apk download

Con la cultura si possono fare grandi cose