Su càntigu a cuncordu est un’espressione vocale sarda de àrea logudoresa, sa chi istoricamente andat, in un’asse immaginàriu ovest- est, dae Bosa e Orosei, cun làcanas setentrionales e meridionales, in sa Gaddura e in su Guiltzer. Custa manifestatzione sotziale e musicale est numenada in Sardigna in maneras diferentes: cuncordu (Barbàgia de Ollollai, Baronia, Monteferru, Pianalza, Gaddura), tenore (Orgòsolo, Bitzi, Orune, Lodè), cunsertu (Mamujada, Torpè), cuntzertu (Guiltzier), cunsonu (Meilogu) cuntratu (Sèneghe), cantu a proa (Durgali), bombaraboi o bimbaraboi (Iscanu).
S’etimologia de custas paràulas est vària e andat dae s’onomatopea (lèllere, bombaraboi) a sa raighina latina, chi nos ispricant sa natura de custa polifonia particulare (cunsertu, cuntzertu = cum sero = intritzare sas boghes; cuncordu = cum cor-cordis = coros unidos, armonia; cunsonu = cum sonus = comunione, unidade de sonos; cuntratu = contrahĕre = ridùere, sintetizare, torrare a unu o tratu =abilidade in su cantare).
Su cuncordu si ordìngiat cun s’unione de bator boghes: sa boghe (solista), su bassu, sa contra e sa mesu boghe. Sa prima, in antigu, fiat fintzas su poeta, chi improvisaiat sos versos de cantare. In su 2005, s’UNESCO at inseridu su càntigu a cuncordu intre sos Patrimònios orales e immateriales de s’umanidade pro èssere custu Patrimòniu intangìbile de s’umanidade.
Subra de s’orìgine de su tenore b’at unas cantas teorias. A pàrrere de Flodoardu de Reims (894-966), istòricu frantzesu, sa Bàrdia Imperiale Sarda (300 òmines), in su 931 a.C., aiat retzidu s’imperadore bizantinu Ρωμανός Α΄ Λακαπήνος (920-944) cun unu cantu. De sa matessi època est sa trascritzione in limba greca de custa làuda, fata dae s’imperadore Gantine VIII Porfirogènitu (941-959) e traduida dae Camillu Bellieni (1893-1975) in s’òpera “La Sardegna e i Sardi nella civiltà dell'Alto Medioevo (1973; 2 voll.)”. Dae custos documentos cumprendimus chi, giai in custa era, esistiat in Sardigna una forma de cantu e una moda particulare de poetare chi est ancora in usu intre sos cantadores isulanos.
Cunsiderende custas testimonias, Andria Deplano, istudiosu de tenore, est cumbintu chi, in su perìodu a pustis de sa ruta de s’Impèriu Romanu, giai duncas in època vandàlica (456-534 p.C.), sos Sardos produiant cantzones populares, sas chi si sunt arrichidas de formas e temas cun sa penetratzione progressiva de su cristianèsimu (VII sèc).
Sa gènesi de su càntigu a cuncordu si prendet, segundu a Deplano, a s’imitatzione de sos sonos de sa natura sarda, in ue su bassu istorchet a su borru de su boe, sa contra sa bèlida de sa berbeghe e sa mesu boghe su sonu de su bentu.
Pro parte de Ètore Pais (1856-1939), istòricu sardu, tale traditzione de cantu est una degeneratzione de su càntigu gregorianu. S’assèntzia de sa cumponente guturale, però, nos portat a esclùdere custa ipòtesi. Sa teoria de s’imitatzione s’agatat fintzas in s’idea chi sas boghes graes de sa contra e de su bassu s’ispirent a su teatru grecu, in ue, pro motivos de acùstica, sos atores si poniant màscaras enormes pro amplificare su sonu de sa boghe.
In su teatru, però, sos personàgios sunt tres e non bator che in su tenore: Protagonista, Deuter Agon, Tritagonista. Su primu, a onni modu, non cantat nen resat, ma imbiat messàgios a sos ascurtadores, cumpletados in sutzessione dae sa mùsica e dae sa dantza. In su cuncordu, tambene, non esistint ruolos primàrios e segundàrios pro cantu sa boghe diat comintzu a su cantu.
Armandu Piras, in “Ricerce sul canto a tenore” (S’Ischìglia 1981) sustenet chi sas boghes de su cuncordu esserent serbidas, in printzìpiu, pro cuare sos iscàmbios orales (suspu) de sos capos tribù nuràgicos presoneris, a su tempus de sa dominatzione romana. Su cales chi faeddare in suspu cheret nàrrere a allegare a manera segreta, codificada, frichinende sas sìllabas e agiunghende∙bi prefissos e sufissos cumprensìbiles dae un’nterlocudore determinadu. A custa teoria mancant però provas istòricas e, in onni casu, est diferente meda sa tècnica de cantu a cuncordu cun cussa de sos suspos.
Sighit
A incuru de Antoni Flore
Please wait...
.jpg){kind=link}