Frantziscu Masala est istadu poeta, iscritore, giornalista e sagista de Sardigna, fiat nàschidu in Nughedu Santu Nigola in su mese de cabidanni de su 1916.
Amparadore mannu de sa limba sarda nos at naradu chi dae sende minore aiat intesu e vìvidu su tratamentu diferente de sa limba sarda cunforma a s’italianu, sa “limba de sa Pàtria”. Giai dae s’iscola elementare l’aiant proibidu de faeddare sa limba chi connoschiat. In vida sua aiat àpidu sa possibilidade de sighire sos istùdios finas a sa làurea in lìteras chi aiat leadu in sa Sapièntzia de Roma. Aiat leadu parte a segunda gherra mundiale in ue fiat istadu finas feridu e aiat àpidu unu reconnoschimentu a su valore militare. Aiat fatu s’insignate, in antis in Tàtari e pustis in Casteddu.
Sos libros suos de poesia, narrativa, teatru e crìtica literària los at iscritos in ambas limbas, sardu e italianu. Medas sunt istados sos prèmios literàrios bìnchidos in Sardigna e finas fora. In su 1962 Feltrinelli pùblicat “Quelli dalle labbra bianche”, in su 1981 Scheiwiller “Poesias in duas limbas”. Dae s’òpera sua prus connota, “Quelli dalle labbra bianche o Sos Laribiancos” nd’est istadu fatu finas unu film dae Piero Livi. Est mortu in Casteddu in su 2007.
S’òpera de Cicitu Masala est totu fraigada a inghìriu de sos giambamentos antropològicos chi sa Sardigna, e non sa Sardigna ebbia, at vìvidu a printzipiare dae se segunda gherra mundiale, e chi nd’at mudadu identidade e cara.
In su 2000 s’editore Condaghes pùblicat “Sa limba est s’istòria de su mundu. Condaghe de biddafraigada”, una regorta de contos da ue nd’amus leadu una pàgina chi ponimus inoghe suta.
“A sos tempos de sa pizzinnia, in bidda, totus chistionaìamus in limba sarda. In domos nostras no si faeddaiat àtera limba. E deo, in sa limba nadia, cominzei a connòschere totu sas cosas de su mundu.
Ma, a sos ses annos, intrei in prima elementare e su mastru de iscola proibeit, a mie e a sos fedales mios, de faeddare in s’ùnica limba chi connoschìamus: depìamus chistionare in limba italiana, «la lingua della Patria», nos nareit, sèriu-sèriu, su mastru de iscola.
Nois no connoschìamus sa limba italiana e, pro cussu, nos istaìamus mudos de fronte a su mastru ma, tra nois, sighemus a faeddare in sa limba de mama. Su mastru, cando nos intendiat alleghende in sardu, nos daiat ses azotadas subra sas manos, tres pro donzi manu. E, tando, istaìamus mudos puru tra nois.
Gai, totus sos pizzinnos de idda, intraiant in iscola abbistos e allirgos e nde bessiant tontos e caritristos. Pro cussu, como chi so bezzu, s’idea mia est custa: de azotare subra sas manos a totus sos italianos chi no faeddant sa limba sarda.
S’iscola fit in d’una domita bezza e maleconza, accurzu a unu cunzadu totu prenu de fèrulas e de iscrareos. Su mastru fit un òmine bàsciu-bàsciu, lanzu-lanzu, sèriu-sèriu, semper bestidu de nieddu ca fit su Segretàriu de su Fasciu: nois, a paranùmene, lu fentomaìamus “Mincitristu”.
Unu manzanu de abrile, su mastru benzeit a iscola cun d’unu saccu prenu de arvuritos de zinnìperu. Nos ponzeit in fila e nos che giuteit a su cunzadu de sas fèrulas.
Pro donzi fèrula irraighinada, piantemus unu arvuritu de zinnìperu. Pustis, subra un’anta de muru, su mastru b’iscrieit, a lìteras mannas: “PARCO DELLA RIMEMBRANZA”. (Pro nois custa paràula “rimembranza” fit unu mistèriu eleusinu). A donzunu de nois, su mastru assigneit unu arvuritu de zinnìperu e a donzunu de nois ordineit de tènnere in contu s’arvuritu sou, die e notte, comente “Balilla-guardia d’onore”.
A mie puru, su mastru assigneit unu arvuritu de tènnere in contu, subra s’onore meu. Ma una die, una craba sàrtiat su muru de su cunzadu de sa “Rimembranza” e si ponet a iscorzare pròpriu s’arvuritu meu. Deo, forsis ca fio tontu o forsis ca timio sas crabas, no hapei su coro de che cazzare cussa craba malaitta e issa, corribècchina, nde istrazzat totu su zinnìperu meu.
Sa die pustis, Mincitristu bintrat in iscola, seriusèriu, s’accùrziat a su bancu meu, mi ponet sas manos subra sas palas e mi nde bogat dae su bancu, urulende: «Traditore della patria!!!! Sei licenziato da Balilla-guardia d’onore!!!!». Dae sa die, deo m’intendei disonoradu ma cominzeint a mi nàschere in conca milli dùbios subra sa Pàtria Italiana.
A conca bàscia, torrei a domo, ue bi fit, aisettende a mie, comente a semper, jaju meu, bonànima, Donnu Chìrigu ‘e Serra, su babbu de mama mia. Jaju meu fit un’omine meda ezzu e meda sàbiu e a issu deo contaio totu sas cosas chi suzzediana in iscola. E issu, rie-rie, mi narat: «No timas, su mastru tou est òmine de zittade e, duncas, sas cosas de sas biddas no las cumprendet, mischinu, faeddat in italianu ma màndigat in sardu. Asculta a mie: in sa limba de bidda nostra bi sun totas sas limbas de su mundu, ca s’istòria de sa idda est s’istòria de totu su mundu». (Cumpresu bona zente? Mac Luhan no fit ancora nàschidu ma jaju Chìrigu ‘e Serra ischiat, pro contu sou, chi su mundu est una bidda. Ischiat chi sa limba est su mundu. Ischiat chi s’istòria de sa limba est s’istòria de su mundu, ca su tempus passadu est su coro de su tempus benidore). Jaju meu est mortu chi haiat norantabattor annos e, gai, nd’hat hàpidu de tempus pro mi nàrrere istòrias, contos e faulas”.
