Joxean Artze est istadu un’iscritore, unu poeta e unu sonadore txalapartari bascu (sa txalaparta est unu traste a percussione traditzionale). Fiat nàschidu su 6 de abrile de su 1939 in Usurbil, bidda de sa banda de Guipuzcoa, in Euskadi, in ue etotu at a serrare sos ogros a 78 annos cumpridos, su 12 de ghennàrgiu de su 2018.
In su 1966, in pare a Mikel Laboa, Xabier Lete, Benito Lertxundi e Lourdes Iriondo at a formare su movimentu culturale avanguardista Ez Dok Amairu, su chi aiat che punna su recùperu e s’annoamentu de sa cultura basca, oprimida dae s’ispagnolismu de guvernu de su ditadore Francisco Franco.
Artze est istadu s’autore de sa cantzone famada Txoria txori (su furfuràrgiu furfuràrgiu est), poesia in euskera musicada dae Mikel Laboa, cantautore bascu de gabbale. Su cumponimentu allegat de sa libertade e de s’iscraitùdine che bias de medire sas relatas tra biventes, umanos e animales.
Lassare s’àteru lìberu de èssere segundu s’ìndula sua o pinnigare su naturale suo cunforme a sos disìgios nostros? In custu dilemma s’isvilupat sa dicotomia egoismu-altruismu, manifestadu a primore dae s’arresonu intre s’òmine e su furfuràrgiu de sa poesia. Acò su testu originale de cantzone:
Hegoak ebaki banizkio
nerea izango zen,
ez zuen alde egingo.
Hegoak ebaki banizkio
nerea izango zen,
ez zuen alde egingo.
Bainan, honela
ez zen gehiago txoria izango
Bainan, honela
ez zen gehiago txoria izango
eta nik...
txoria nuen maite
eta nik...
txoria nuen maite.
Furriadu in limba sarda:
Si l’aia mutzadu sas alas
diat èssere istadu su meu,
non si diat èssere fuidu.
Si l’aia mutzadu sas alas
diat èssere istadu su meu,
non si diat èssere fuidu.
Bènnidu gasi, però
non dia cumpàrrere prus unu furfuràrgiu
Bènnidu gasi, però
non dia cumpàrrere prus unu furfuràrgiu
E deo…
su chi istimaiat fiat su furfuràrgiu
E deo…
su chi istimaiat fiat su furfuràrgiu.
A incuru de Antoni Flore
