Sas chircas archeològicas conduidas de reghente in su logu naradu “Santu Stevanu”, oe in fundamentu de sa bidda de Locusantu, nd’ant bogadu a campu unu fraigàrgiu medievale, sa Villa de Sent Steva, populadu ispèrdidu a cara a su de XIV sèculos.
Sas rastas de sas costrutziones nos contant de una bintina de ambientes postos a inghìriu de una corte pentagonale, sa chi in su chigione sud-est istràngiat sa turre cuadrilàtera connota comente su “Palatzu de Baldu”, un’edifìtziu a tres pianos, artu unu deghe metros, frunidu de unu basamentu a “iscarpa” e, a parte de fora, de un’iscala pro nche rùpere a s’aposentu nòbile.
“Baldu” pro sos gadduresos fiat Ubaldu Visconti (1207-1238), maridu de Andelàsia de Turres (1207-1259), Giùighe de Gaddura (1225-1238) e de Logudoro (1236-1238).
Fora de su casteddu, in sa bidda, sos pamentos de sas domos sunt fatos de arghidda pistada e, in unos cantos casos, cuncordende pedras in pare a bucones de tèulas e de matones. Su tessìngiu muràriu s’adatat perfetamente a sas formas tzumbudas de sas rocas granìticas chi, in su chirru ovest de su cumplessu, formant percas ampras.
Intre sas costrutziones giutas a sa lughe si reconnoschent ancora oe domos, istallas, coghinas, magasinos e butegas de artesanos. Sos ogetos de tzeràmica e de bidru agatados in sos iscavos archeològicos, batidos intre su XII e su XV sèculos dae Ligùria, dae Toscana, dae s’Ispagna, dae s’Àfrica setentrionale e fintzas dae su Mèdiu Oriente testimòniant chi su tzentru gadduresu nche fiat in su golfu de sos tràficos mediterràneos (àteru che Sardigna isolada!).
A curtzu de su paisu de Santu Istèvene b’est sa cresiedda titulada a su primu màrtire de sa cristianidade. Su santuàriu rurale - simigiante meda a sos tèmpios campagnolos de Gaddura e Còrsica (XVII-XVIII sèc) - est pesadu cun un’àula sena àbside e tenet sa cobertura a duas abbas. In fundu, s’altare remunit s’istàtua de su Biadu, acumpangiada dae un’epìgrafe in latinu: S. STEFANVS PHROTVS MARTIR.
Su “Palatzu de Baldu” e sa bidda de “Santu Stevanu” fiant una sede istitutzionale de amministrare su Giuigadu de Gaddura, pro sa bàrdia e sa gestione de su Logu.
Antoni Flore