Chie fiant sos "buiachesos" de sa Sardigna medievale?
Sa "chita de buiachesos" o "puliacesos" resurtaiat sa bàrdia palatina incarrigada de defensare su palatzu reale e sa persone de su Giùighe-Re. Ischimus chi sa Sardigna de tando fiat partida in bator Giuigados, regnos indipendentes chi aiant sos nùmenes territoriales de Turres, de Arbarè, de Càralis e Gaddura.
Sa paràula "chita" benit da su latinu "citare", chi cheret nàrrere "cramare, mutire, annuntziare".
Ma cramare pro ite?
Cada tzitadinu sardu, a su tempus, fiat obligadu a rèndere servìtziu a s'amministratzione istatale. S'òpera prestada podiat tènnere unu caràtere militare (de guàrdia, de oste) o èssere relativu a s'amministratzione de sa giustìtzia (de corona).
S'amparu de sas muras tzitadinas (de guàrdia), sas mudas de s'esèrtzitu giuigale (de oste), sa partetzipatzione a sas coronas assembleares in calidade de giuradu (de corona) fiant unu faina colletiva chi teniat una cadèntzia, una turnatzione setimanale.
Dae custu nois, ancora a dies de oe, naramus "chida" a sa simana.
E sa paràula "buiachesos" da in ue nde lompet?
Pensade: est unu calcu linguìsticu subra de su grecu bizantinu "eksoubitores" chi benit, de parte sua, dae su latinu "excubitor", faeddu chi cheret nàrrere "sos chi nch'istant a fora de su letu" e pro estensione, duncas, "sos chi dormint pagu e pesant chitzo".
Giai in s'edade giùliu-clàudia sos "excubitores" fiant sa bàrdia de s'imperadore. In s'era bizantina, imbetzes, sos ἐξκουβίτορες rapresentaiant s'élite de s'esèrtzitu bizantinu.
Artìculu de Antoni Flore
