Custu est su de tres contos chi prof. Mario Ara nos at dadu pro los bortare in sardu e pro los fàghere lèghere a chie nde at praghere.
Efis
Efis, de animu bonu e sentimentosu, fiat unu giòvanu traballadore e pàsidu: giughiat sos animales a pastorigare semper faghende atentzione chi su bestiàmine non che esseret bèssidu a su logu angenu; l‘agradaiat a istare in mesu de sa gente e aiat unu cumportamentu respetosu, fiat s’orgòlliu de su babbu, de sa mama e de sas sorres Lia, Marianna, Ester.
Fiat fìgiu de unu maresciallu de finàntzia, intre de sa famìllia sua alenaiat s’ària de sa cultura, puru si fiat cussa de sos lìbros de iscòla, chi pro cussu tempus non fiat cosa de pagu importu.
Cando fiat cumintzada sa de duas gherras mannas, comente totu sos piseddos, aiat dadu a sa pàtria su contributu sou.
Ma su de nde l’àere irraighinadu dae su mundu sou e su de nche èssere imboladu in cussa disaura l’aiat fatu furriare sos cherbeddos; sa conca non fiat resessida a aguantare prus de tantu e a bellu a bellu issu si fiat ismalaidadu de una maladia fea.
In sas primas sos signos de sa maladia fiant mudos ma posca colende nche su tempus custa fiat diventada crònica; in carchi momentu si parait mudu in àteros non si resessiat a lu mantènnere firmu.
Sos ricòveros in s’ospidale pro sos malàidos de conca no l’agiudaiant a sanare.
Sas curas de s’antigòriu chi faghiant in tando cun pastìglias, “elettrochoc” e meda àteru l’aiant fatu diventare un’ abbengadu. Su de abitare cun sos àteros malàidos in cussos apusentos mannos, fragosos de pìsciu dae sas tramatas brutas,aiant fatu a manera chi Efis esseret semper prus mudu e dae tando sa situatzione non fiat prus megiorada, forsis aiat cumpresu chi sos frutos de sa pitzinnia e su cuntatu cun sa natura, chi cun isse fiat tot’unu, non fiant prus cosas pro issu. Efis, presoneri de cussos apusentos de un’ospidale pro malàidos de conca, retziat a manera regulare e sighida sas bìsitas de sas pessonas chi li cheriant bene ma chi non lu podiant agiudare in sa maladia sua.
Issu, mortos su babbu e sa mama, fiat torradu a domo sua cun sas sorres chi li cheriant bene meda, in su mentres sa famìllia si fiat trasferida dae Tàtari a Itri, una bidda trancuilla de sa provìntzia; sas sorres faghiant de totu pro minimare sa malàdia de su frade denneghende cun totus e cun issas matessi s’iscurigore de s’ànima de Efis.
Sas tres sorres, in pitzìnnia fiant bellas de a beru: si bestiant a sa manera tzitadina e si distinghiant. Ma custu frade e totu cussu chi aiant a giru las cunditzionaiat a manera chi comente fèminas si mortificaiant. De seguru sa maladia de sa conca est una cosa grae no solu pro su malàidu ma puru pro sa famìllia, si unu no est fortes gasi de leare a cunsideru custa maladia comente cale si siat àtera; issas non fiant gasi fortes e biviant pro Efis e sa maladia sua. Nemos de issas, mancari chi in medas las aerent pretesas, si fiat cojuada, fiant diventadas umbrosas meda.
Lia, sa manna, fiat cussa chi andaiat a sos ufìtzios a achipire a sas chistiones burocràticas, Marianna atendiat a Efis e faghiat sas cosas de domo e sa prus minore cusiat pro issa e pro sas sorres.
Ester, galana e elegante, aiat firmadu su tempus: sos pilos nieddos ondulados dae sos bigodinos , su bellei rosa subra de sas cara e su rosseto ruju comente fogu in sas laras. Sos sestos de sos bestires, semper aguales, aiant unu tocu de elegàntzia fine e poniant in evidèntzia sas formas de su corpus chi, in pitzinnia, fiat istadu perfetu.
Lia, s’intelletuale, leghiat meda: in carchi prèmiu de poèsia sas rimas suas fiant istadas signaladas. Una borta si fiat candidada in una lista tzìvica, pro su consìgiu comunale de sa bidda, ma cun pagos resurtados: de seguru una fèmina gasi preparada aiat pòtidu agiudare a manera positiva.
Efis fiat s’afannu issoro; su sero cando iscurigaiat, cando su mudìmene faghiat a manera chi Efis esseret trancuillu, Marianna, Ester e carchi borta Lia, infurcaiant sos otzales nieddos e muru muru a sas cresuras de sas carreras in fora de sa bidda, faghiant una passigiada.
Daiant a mandigare a unu muntone de batos, puru issos abitudinàrios.
Sa figura de Ester si distinghiat pro sa bellesa de unu tempus, Sos biddùncolos (malignos) cando issas passaiant faghiant de ogros.
Aiant tratamentu cun paga gente, chie teniat custu onore fiat Bachis, mastru de muru pro sos arràngios de sa domo e chi, est a nàrrere ” las ischiat tratare”.
Aiant bonu tratamentu puru cun Anna Maria, chi onni domìniga, beniat a mancare pro carchi ora comente chi esseret dèpida andare a missa mancari no esseret religiosa meda.
Sa religiosidade sua fiat a metade tra sacru e profanu: s’invocait a sos santos cando bi fiat una netzessidade morale e materiale apretosa. Issa imbetze andait a agatare Efis pro una bìsita, intrende in cuntatu cun issu e carmende cussu mudìmine issurdadore.
Cando issu si nche fiat mortu, Anna Maria aiat preguntadu a su fìgiu de onorare su mortu.
Sa camera mortuària fiat prus che addobada: Lia e Marianna bestidas a lutu, gasi comente Ester ma cun sos otzales nieddos; su baule in ue Efis fiat corcadu fiat in colore de nughe iscura cun fiores mannos supesados. Sa cara fiat pàsida ; sa morte l’ aiat donadu sa paghe chi non aiat àpidu in bida.
Mario Ara
Tradùidu dae Lucia Sechi
