Ci teniamo alla tua privacy. Usiamo i cookie per migliorare la tua esperienza di navigazione e ricordare le tue preferenze. Maggiori info qui. Registrandoti o accedendo al sito accetti espressamente le norme sulla privacy riportate in questa pagina
Nois bi tenimus a sa privatesa tua. Impreamus sos cookie pro megiorare s’esperièntzia de navigatzione e sas preferèntzias tuas. Agatas prus informatziones inoghe. Marchende·ti o intrende in su situ atzetas sas normas in vigèntzia subra sa privatesa marcadas in custa pàgina

Banaresu e Lsc 1

Salude!

Pro mèdiu de carchi artìculu amus a bìdere cales sunt sas diferèntzias prus mannas intre su limbàgiu banaresu e sa Limba sarda comuna. E sa prima diferèntzia l’agatamus pròpiu in su chi amus iscritu como como: su banaresu est unu limbàgiu orale, sa Lsc est una regulamentatzione iscrita. Su banaresu est su chi si faeddat cada die in bidda (chie lu faeddat) e sa Lsc est s’iscritura ufitziale de sa Regione, cando produit iscritos in sardu.

Pro nois sardos, chi leghimus sos giornales in italianu, chi ascurtamus sa televisione e sa ràdiu in italianu, chi amus afortidu s’impreu de s’italianu pro mèdiu de sas connoschèntzias imparadas in iscola, sa chistione est problemàtica. In sìntesi: semus unu pòpulu cun una alfabetizatzione linguìstica in italianu ebbia; de prus, s’italianu si leghet comente s’iscriet francu pagas cosigheddas.

Duncas pro iscrìere in sardu tenimus duas possibilidades: sa de iscrìere cada unu cun su sardu chi faeddat (cun totu sas incoerèntzias chi naschent colende dae s'orale a s'iscritu); sa de iscrìere cun una règula ebbia lassende sa possibilidade de impreare su limbàgiu de sa bidda pro sa comunicatzione orale.

Sa prima possibilidade no est fàtzile, ca diamus àere, de custa manera, una forma de iscritura pro cada bidda; nemmancu sa segunda est fàtzile, ca sa règula cheret connota. Ma semus inoghe pro custu e, movende dae su cunfrontu intre banaresu e Lsc amus a punnare a s’amparu de ambas duas sas formas (orale e iscrita).

Dae su segundu artìculu in susu amus a bìdere mègius sa chistione, ma como comintzamus a bìdere carchi diferèntzia movende dae su pagu chi amus iscritu:

Carchi. Sa pronùntzia banaresa no est fàtzile a la marcare graficamente. Sas cunsonantes “rc” postas s’una a costàgiu de s’àtera produint unu sonu presente in s’alfabetu fonèticu internatzionale cun su sìmbulu [χ]. Atentzione, no est una x ma su sìmbulu fonèticu currispondente a sa “fricativa uvulare surda”. Su matessi sonu lu tenimus finamentas cando leghimus paràulas chi tenent in intro su grupu cunsonànticu “sc”. Duncas, sos grupos de sas paràulas “caRChi” e “iSCritura” los pronuntziamus che pare. Pro evitare de iscrìere “carchi” faddende·nos (iscriende “caschi”, pro nàrrere), tocat a iscrìere cunforma a sa règula chi movet dae s’etimologia. Àteros esèmpios de iscritura faddida movende dae sa fonètica: “casche” imbetzes de “carche” (calcio); “mastis” imbetzes de “martis” (martedì) e gasi sighende.

Artìculu. Su matessi problema. Su grupu “rt” est pronuntziadu cun sa “laterale fricativa alveolare surda”, marcada cun su sìmbulu [ɬ] . Finamentas inoghe tenimus una matessi pronùntzia movende dae grupos cunsonànticos diferentes. Pensemus a “poRTu” e “poSTu”. Si pronùntziant che pare ma unu est su logu a ue lompent (e dae ue movent) sas imbarcatziones, s’àteru est su partitzìpiu de su verbu “pònnere”. Puncas “Portu Turre” e non “Postu Turre”. De prus, finamentas su grupu “lt” tenet sa matessi pronùntzia: “difucuLTade”. Duncas non podimus iscrìere “aɬìculu”, “poɬu”, “difucuɬade”, ma nemmancu “astìculu”, “postu” (pro su portu) e “dificustade”. Ma cheret chi sighemus s’etimologia: “artìculu”, “portu”, “dificultade” etc.

Sarda. Inoghe diat èssere prus fàtzile a distìghere “saRDu” dae “saLDu” (il saldo). Tenent sa matessi pronùntzia ma sunt duas paràulas diferentes e si iscrient a manera diferente. Una curiosidade dae sos verbales de su “Premio Ozieri”: «Le parole vanno scritte in un'unica maniera, lasciando alle parlate locali la loro particolare pronunzia: per cui si scriverà “sardu” e non “saldu” [...], “Sardigna” e non “Saldigna”. È il cosiddetto criterio etimologico: la grafia segue l'etimo che sta alla base della parola, prescindendo dalle abitudini fonetiche dei parlanti, abitudini che, logicamente, persistono nella pronuncia».

Intre. Tocat a iscrìere gasi mancari in bidda preferimus “tra”, che a s’italianu.

Limbàgiu: est sa forma iscrita de “limbazu”. Gasi etotu “mègius” chi nois pronuntziamus “mezus”.

Est: lu pronuntziamus in duas maneras cunforma a sa positzione sua in sa frase: “È macu” (sa E ebbia in antis de paràula chi comintzat cun cunsonante); “Eɬ unu machine” (su sonu de sa “laterale fricativa alveolare surda”); “Macu / unu machine EɬE” (su sonu de sa “laterale fricativa alveolare surda” agiunghende·bi sa paragògica E chi amus a bìdere un’àteru momentu”). Ma si iscriet semper “EST” ammentende·nos de s’etimologia latina e finamentas de un’àteru particulare: in sa de tres persones de sos verbos bi cheret semper a T a concruos.

Faeddat: su matessi. Diferente pronùntzia cunforma a sa frase. Esèmpios: si cherimus iscrìere chi “Antoni lu faeddat bene su sardu”, in su faeddu sa T de faeddat no la pronuntziamus e unimus deretu sa paràula a pustis afortende sa cunsonante a comintzu (lu faeddabbene); diferente chistione si a pustis de “faeddat” non b’at àteru: faeddat, in sa comunicatzione orale si mudat in “faèddada”, addurchende sa T (mudada in D) a agiunghende·bi sa paragògica A. Ma semper “faeddat” devimus iscrìere. Semper ammentende·nos chi in sa de tres persones de sos verbos bi cheret semper a T a concruos. Gasi etotu pro “cheret”.

Ufitziale. In bidda “ufficio” est “ufìsciu”. In Lsc est “ufìtziu”. Ma in bidda naramus “ufisciale” o “ufitziale”?. Su prus de sas bortas impreamus “uficiale” che a s’italianu”. Ma sa forma curreta in s’iscritu est “ufitziale”.

Leghimus, leghet. In bidda est legimus, leget.

Connoschèntzias. Si abbaidamus a sas règulas Lsc custu agatamus: «I cultismi che in latino hanno la finale in -ANTIA, -ENTIA, possono avere in sardo un risultato in -ànsia, -assa, - àntzia, -ènsia, -essa, -èntzia . Per la sua diffusione si preferisce la desinenza in -àntzia, èntzia, per cui: costàntzia, cussèntzia, delincuèntzia, frecuèntzia, passèntzia, prepotèntzia, referèntzia, residèntzia, sufitzièntzia, suplèntzia». In bidda naramus “pascèscia” (“passèntzia” in Lsc) e “cuscèscia” (“cussèntzia” in Lsc”). Ma pro paràulas prus pagu betzas custa forma no andat bene, duncas in su banaresu faeddandu non b’amus “residèscia” (ma “residèntzia”) o “indipendèscia” (ma “indipendèntzia”). Gasi etotu “connoschèntzia” e non “connoschèscia”.

Cun una. In bidda naramus “Cun d una”, ma cussa D est una cunsonante “eufònica”. Est a nàrrere (dae su gregu), chi “sonat bene”, ma chi non si iscriet.

Sa bidda. In Bànari naramus “sa ‘idda”, ma finamentas “beni·ti·nde a Bidda”. Duncas cheret chi iscriemus sa paràula cun sa matessi forma lassende chi sa cunsonante mòbile ruat in su faeddu ebbia.

Diamus. In bidda naramus “dimis

Forma. In bidda naramus “foimma”, ma ammentemus·nos de s’ètimu.

A s’àtera borta!
Mauro



Condividi l'articolo: Condividi